اطلاعات تحصیلی و دانشگاهی رشته مهندسی شیمی

گرایش های مهندسی شیمی
• مهندسی شیمی (مهندسی صنایع پتروشیمی)
• مهندسی شیمی (صنایع غذایی)
• مهندسی شیمی (بهره برداری از منابع نفتی)
• مهندسی شیمی (صنایع گاز)
• مهندسی شیمی (فراوری و انتقال گاز)
• مهندسی شیمی (جمع آوری و تهیه گاز)
• مهندسی شیمی (طراحی فرایندهای نفتی)
• مهندسی شیمی (صنایع شیمیایی)
• مهندسی شیمی (بیوتکنولوژی)
• مهندسی شیمی (محیط زیست)
• مهندسی شیمی (نانو تکنولوژی)
• مهندسی شیمی (مخازن هیدروکربری)
• مهندسی شیمی (صنایع نفت و گاز)
• مهندسی شیمی (صنایع شیمیایی معدنی)
• مهندسی شیمی (صنایع پالایش)
• مهندسی شیمی (صنایع سلولزی)
• مهندسی شیمی (کاربردی)
اكتشاف و استخراج مواد معدنی به رشته معدن باز می گردد، اما فرآورده های مواد معدنی در حیطه مهندسی شیمی گرایش شیمیایی معدنی قرار دارد.

هر كارخانه تولید مواد غیرآلی مثل سیمان، گچ، شیشه نسوز و دیرگداز دارای یك فرآیند است. یعنی از زمانی كه مواد اولیه وارد كارخانه می شود تا زمانی كه محصول خارج می گردد، فرآیندی روی آن انجام می گیرد كه طراحی این فرآیند بر عهده مهندس شیمی صنایع شیمیایی معدنی می باشد. همچنین تولید هر ماده معدنی مثل كودهای شیمیایی معدنی، حشره كشها، نمك ها ، رنگ های معدنی و حتی لعاب روی كاشی ها در حیطه كار مهندسی شیمی گرایش شیمیایی معدنی قرار دارد.

صنایع پتروشیمی
پس از اكتشاف نفت، به تدریج مواد شیمیایی مختلفی از آن به دست آمد و صنعت جدیدی به نام صنعت پتروشیمی بنیان گذاشته شد. صنعتی كه ماده اولیه آن مشتقات نفت و گاز است یعنی با انجام واكنش های فیزیكی و شیمیایی در هیدروكربن های مایع و گاز می توان به فرآورده های پتروشیمی دست پیدا كرد. فرآورده هایی كه دارای ارزش افزوده بسیاری است . چون هر یك دلار نفتی كه به فرآورده های پتروشیمی تبدیل می شود، ارزش افزوده آن حدود صد دلار خواهد شد. اما متاسفانه در كشور ما میلیونها تن از این ماده گرانقدر بدون این كه ارزش افزوده ای به آن اضافه شود، صادر می گردد و گاه همین ماده با مختصر عملیاتی، با قیمت صدها برابر وارد كشور می گردد.

از همین جا می توان به اهمیت مهندسی شیمی گرایش پتروشیمی پی برد چون وظیفه مهندسی پتروشیمی طراحی دستگاهها و فرآیند تولید مواد مختلف از جمله كودهای شیمیایی، شوینده ها و فرآورده های پلیمری (مواد اولیه پلاستیك ها ، لاستیك ها و الیاف مصنوعی) و مواد شیمیایی (اسیدها ، حلالها) از نفت و برشهای نفتی است.

گفتنی است كه دروس تخصصی دانشجویان این رشته بیشتر در مورد كاتالیزورهای صنعتی است كه در رآكتورها به كار می رود.

صنایع گاز
مهندسی شیمی گرایش گاز شامل تمام فرآیندهایی است كه بر روی گاز انجام می شود، تا این ماده قابل مصرف گردد.

برای مثال عمق چاهی كه برای استخراج گاز زده می شود، قطر لوله ای كه گاز را از چاه به پالایشگاه و یا از پالایشگاه به شبكه های شهری منتقل می كند، نحوه انتقال گاز از چاه به پالایشگاه، نحوه گرفتن گاز دی اكسید كربن از این ماده (برای جلوگیری از خورده شدن لوله ها) ، نحوه شیرین كردن گاز (به گاز اولیه كه از چاه استخراج می شود، گاز ترش می گویند كه قابل مصرف نیست و باید طی فرآیندهایی آن را به گاز شیرین كه قابل استفاده در مصارف شهری و ... است تبدیل كرد) همه در حیطه فعالیت یك مهندس شیمی گرایش گاز قرار دارد.

صنایع پلیمر
مهندس پلیمر وظیفه ساخت فرآورده های پلیمری مصنوعی از جمله رنگهای شیمیایی، پوشش كابلها، لاستیك ها و پلاستیك ها را از مواد نفتی برعهده دارد. این رشته كه تا سال 1362 یكی از گرایشهای مهندسی شیمی بود، در حال حاضر به عنوان یك رشته مستقل با دو گرایش صنایع پلیمر و تكنولوژی و علوم رنگ در دانشگاهها و مراكز آموزش عالی ارائه می شود. اما با این وجود هنوز در تعداد محدودی از دانشگاههای كشور، مهندسی پلیمر یك رشته مستقل نیست بلكه یكی از گرایشهای مهندسی شیمی می باشد.

یك مهندس پلیمر حداقل 12 یا 13 درس تخصصی در زمینه گرایش ?صنایع پلیمر? و یا ?تكنولوژی و علوم رنگ? گذرانده است و در نهایت نیز كارشناس در یكی از دو گرایش فوق می شود. اما مهندسی شیمی گرایش صنایع پلیمر بیشتر دروسی كه می خواند با مهندسی شیمی در مفهوم عام آن ارتباط دارد و در نهایت در یكی از زمینه های پلیمر مثل فرآیند شكل دهی پلیمر یا طراحی واحدهای صنعتی تولید پلیمر، تبحر پیدا می كند.

شیمیایی سلولزی
با وجود این كه قرن حاضر ، دوران رشد روزافزون تكنولوژی كامپیوتر و فرآورده های آن است، اما هنوز فرهنگ، تمدن و دانش بشری نیازمند یك وسیله ابتدایی انتقال دانش یعنی كاغذ می باشد و برای دست یابی به این فرآورده مهم باید مجهز به دانشی گردد كه در رشته مهندسی شیمی گرایش شیمیایی سلولزی می توان به آن دست یافت. چون یك مهندس شیمی گرایش شیمیایی سلولزی در زمینه تبدیل چوب به كاغذ تخصص دارد و دروس تخصصی آن بیشتر در مورد خمیرگیری و یا تبدیل چوب به كاغذ می باشد. به همین دلیل نیز تحصیل دانشجویان این رشته در دانشكده فنی پردیس واقع در استان گیلان ? رضوان شهر (چوكا) می باشد.

همچنین این گرایش دارای كاربردهای جدیدی در صنعت امروز می باشد.

همان طور كه می دانیم قسمت عمده چوب از سلولز تشكیل شده است. همچنین ضایعات كشاورزی مثل پوست برنج و یا سبوس برنج و ضایعات برگ درختان دارای مقادیر قابل توجهی سلولز است كه این ضایعات در بسیاری از نقاط به عنوان یك عنصر مزاحم سوزانده شده و باعث آلودگی محیط زیست می شود. اما امروزه در كشوری مثل آمریكا از همین ضایعات برای تولید یك نوع سوخت به نام ?اتانول? كه در تركیب با بنزین، سوخت بسیار خوبی است؛ استفاده می شود. و در این فرآیند مهندسین شیمیایی سلولزی نقش بسیار مهمی را بر عهده دارند.

صنایع غذایی
یكی از كاربردهای مهندسی شیمی در تولید مواد غذایی و بخش های صنایع غذایی مانند میكروبیولوژی غذا، شیمی غذا و كنترل كیفی صنایع غذایی است. برای مثال در سوپرماركت ها و فروشگاهها، موادغذایی بیشتر به حالت كنسرو وجود دارد كه تهیه این كنسروها با حفظ اصول ایمنی و بهداشتی نیاز به یكسری محاسبات دارد كه این محاسبات توسط یك مهندس شیمی صنایع غذایی انجام می گیرد.

همچنین طراحی دستگاههایی كه فرآیند خشك كردن را انجام می دهند مثل غذاهای بچه كه به صورت پودر تهیه می شود و طراحی دستگاههای استریلیزه، پاستوریزه و یا منجمد كننده بر عهده متخصصین همین رشته می باشد.

در كل اگر كسی دوست دارد بداند كه غذاهای كنسرو شده، منجمد شده و ... چگونه تهیه می شود و یا چه مواد باارزشی در غذاها هست و كدام غذاها برای سلامت بدن خوب است، می تواند وارد رشته صنایع غذایی بشود.

پالایش
دانشجوی گرایش پالایش در پالایشگاههای كشور كه نفت خام را به فرآورده های نفتی تبدیل می كنند، مشغول به كار شده و در اصل وظیفه طراحی پالایشگاهها را بر عهده دارد.

گرایش پالایش به طراحی پالایشگاهها باز می گردد. یعنی دانشجوی این گرایش شیوه طراحی دستگاههایی مثل برجهای تقطیر، دستگاههای جداكننده مایعات از مایعات و گازها از مایعات را می آموزد. دستگاههایی كه مشتقات ئیدروكربنی مثل بنزین و گازوئیل و مواد سنگین تر مثل قیر و شوینده ها را از نفت خام جدا ساخته و به دست می آورند.

طراحی فرآیندهای صنایع نفت
فرآیند یعنی عملكرد با روش و طریقی كه بتوان به یاری آن ماده ای را از حالتی به حالت دیگر تغییر شكل داد و منظور از مهندس طراحی فرآیندهای صنایع نفت یعنی فردی كه روش این تغییر و تحول را طراحی كند چون برای تبدیل یك ماده از حالت اولیه به حالتی خاص لازم است كه دستگاههایی طراحی شده و محاسباتی انجام بگیرد تا بتوان به نتیجه مطلوب دست یافت.

طراحی صنایعی كه بطور مستقیم یا غیر مستقیم وابسته به نفت خام یا فرآورده های پالایشگاه و یا صنایع پتروشیمی است به مهندس شیمی گرایش طراحی فرآیندها مربوط می شود.

همان طور كه می دانید گرایشها در سطح لیسانس تفاوتی با هم ندارند و حتی نمی توان بین بعضی از گرایشها مرز مشخصی قائل شد. اما در كل می توان گفت كه گرایش پالایش صرفا به پالایش نفت و گاز بر می گردد همچنین گرایش پتروشیمی فقط در زمینه تولید مواد پتروشیمی است در حالی كه گرایش طراحی فرآیندها در كلیه امور از جمله نفت و گاز و مواد پتروشیمی دخالت دارد همچنین تهیه بعضی مواد منحصرا متعلق به این گرایش می باشد مثل تركیب دو ماده پارافین و كلر و ایجاد یك محصول جدید به نام پارافین كلره كه به عنوان یك ماده خاموش كننده حریق مورد استفاده قرار می گیرد و تولید آن نیز به گرایش پالایش و یا پتروشیمی باز نمی گردد.

یك مهندس شیمی گرایش طراحی فرآیندهای صنایع نفت، واكنش های خاصی را از شیمیست ها می گیرد و با توجه به شرایط محیطی ، اقتصادی و ... بهترین روش تولید مواد شیمیایی و خالص سازی آنها را پیدا كرده و پیاده می كند، كه البته در این راه باید عوامل مهمی مثل انتقال جرم، انتقال حرارت و روابط ترمودینامیكی را محاسبه كرده و به طراحی راكتور و مبدلهای حرارتی بپردازد.
دروس مهندسی شیمی در ایران
بر اساس مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی علاوه بر دروس عمومی و علوم پایه که دانشجویان فنی مهندسی موظف به گذراندن آن میباشند، سایر دروس این رشته به دو دسته اصلی و تخصصی تقسیم می شوند. دروس اصلی آندسته از دروسی هستند که تمامی دانشجویان مهندسی شیمی با هر گرایشی آنرا می گذرانند و دروس تخصصی به دروسی اطلاق می شود که با توجه به گرایش دانشجو موظف به پاس کردن آن میباشد.
• دروس اصلی
• موازنه جرم و انرژی
• مکانیک سیالات
• انتقال حرارت
• طراحی راکتور
• کنترل فرآیند
• کاربرد ریاضیات در مهندسی شیمی
• ترمودینامیک
• عملیات واحد
• انتقال جرم
• دروس تخصصی
بسته به گرایش متفاوت میباشد.